Hoại tử chỏm xương đùi: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Chỏm xương đùi bị hoại tử làm giảm chức năng khớp háng

Hoại tử chỏm xương đùi là gì?

Hoại tử chỏm xương đùi còn gọi là tiêu chỏm xương đùi (tiếng anh: Femoral Head Avascular Necrosis) là một bệnh suy nhược do sử dụng rượu, steroid, sau chấn thương hoặc căn nguyên không rõ ràng (vô căn), ảnh hưởng chủ yếu đến người trung niên. Về mặt lâm sàng, căn bệnh này liên quan đến sự suy giảm lượng máu cung cấp cho phần xương dưới sụn của chỏm xương đùi. Theo thời gian, những tế bào xương thiếu máu sẽ bị hoạt tử (chết), khiến bề mặt khớp bị xẹp, dẫn đến thoái hóa khớp háng. 

Dấu hiệu của bệnh hoại tử chỏm xương đùi

Như đã chia sẻ ở đầu bài viết, bệnh hoại tử chỏm xương đùi phát triển âm thầm, không có triệu chứng rõ rệt ở giai đoạn khởi phát. Do đó, nhiều người đã bỏ lỡ thời điểm vàng điều trị, khiến bệnh chuyển biến nặng, trở nên khó kiểm soát.

Mặc dù, triệu chứng sớm khó phát hiện, nhưng khi bệnh tiến chuyển nặng dần sẽ xuất hiện những triệu chứng và dấu hiệu sau đây:

• Đau nhức tập trung ở vùng bẹn, hông, đùi và có thể lan xuống đầu gối, bàn chân. Cơn đau dữ dội nhất là khi đứng lâu hoặc xoay hông trước/sau, chỉ giảm khi nghỉ ngơi.

• Thu hẹp biên độ vận động của khớp háng, thậm chí không thể thực hiện các động tác như dạng hoặc khép, ngồi xổm…

• Giai đoạn chỏm xương đùi bị hoại tử nghiêm trọng, người bệnh sẽ cảm thấy đau nhức ê ẩm ngay cả khi nghỉ ngơi và không thể thực hiện nhiều cử động, kể cả gấp hoặc duỗi đầu gối. 

Chính vì triệu chứng không rõ ràng, nên người bệnh dễ nhầm lẫn hoại tử chỏm xương đùi với các vấn đề xương khớp khác. Tốt nhất, khi cảm thấy phần hông đau nhức bất thường và dai dẳng, bạn nên đến bệnh viện kiểm tra để có giải pháp can thiệp đúng lúc.  

Nguyên nhân gây hoại tử chỏm xương đùi

Chỏm xương đùi bị hoại tử liên quan đến tình trạng giảm hoặc gián đoạn lưu lượng máu đến xương. Nguồn cung cấp máu đến chỏm xương đùi thiếu hụt có thể là do những nguyên nhân dưới đây:

1. Chấn thương khớp hoặc xương

Một chấn thương xảy ra trong cuộc sống hàng ngày, chẳng hạn như trật khớp, gãy cổ xương đùi có thể làm hỏng các mạch máu dẫn đến chỏm xương đùi. Điều này làm gián đoạn quá trình cấp máu cho chỏm xương đùi và những tế bào thiếu máu nuôi dưỡng sẽ dần dần bị hoạt tử.

Chấn thương khớp háng làm gia tăng nguy cơ hoại tử chỏm xương đùi

2. Chất béo lắng đọng trong mạch máu

Chất béo lắng đọng quá mức trong lòng mạch sẽ thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa, làm tắc nghẽn các mạch máu. Nếu động mạch ngoại vi bị tắc nghẽn sẽ làm giảm lưu lượng máu đến các chi sẽ gây thiếu máu ở chỏm xương đùi.

3. Một số bệnh lý

Một số bệnh di truyền hiếm gặp như bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm (Sickle cell anemia) và bệnh Gaucher cũng có thể làm giảm lưu lượng máu đến xương, khởi phát tình trạng tiêu chỏm xương đùi.

4. Sử dụng steroid liều cao

Sử dụng Steroid (Corticosteroid) liều cao được xem là nguyên nhân phổ biến của hoại tử vô mạch nói chung và hoại tử chỏm xương đùi nói riêng. Cơ chế gây hoại tử xương của Steroid chưa được xác định cụ thể, nhưng các chuyên gia cho rằng, dùng hợp chất hữu cơ này có thể làm tăng lượng chất béo (lipid) trong máu, từ đó cản trở lưu thông máu đến chỏm xương đùi.

5. Uống quá nhiều rượu bia

Thói quen uống nhiều rượu bia làm tăng nguy cơ tích tụ chất béo trong mạch máu. Vì vậy, những người thường xuyên tiêu thụ đồ uống có cồn trong nhiều năm nên thận trọng với căn bệnh này.

6. Dùng thuốc tăng mật độ xương thời gian dài

Dùng thuốc tăng mật độ xương có thể góp phần phát triển bệnh hoại tử chỏm xương đùi. Vậy nên, trường hợp phải dùng loại thuốc này với liều cao để điều trị bệnh trong thời gian dài, nếu phát hiện phần hông và đùi đau nhức bất thường, nên đến gặp bác sĩ để chẩn đoán có nguy cơ mắc bệnh lý này hay không. 

7. Một số phương pháp điều trị y tế

Xạ trị ung thư có thể làm suy yếu xương, gia tăng rủi ro mắc chứng tiêu chỏm xương đùi.  Căn bệnh này cũng có thể xảy đến với những người cấy ghép nội tạng, đặc biệt là ghép thận.

8. Các vấn đề sức khỏe khác 

• Viêm tụy.

• HIV/ AIDS.

• Lupus ban đỏ hệ thống.

• Bệnh giảm áp (Bệnh thợ lặn).

• Một số loại ung thư, chẳng hạn như bệnh bạch cầu (ung thư máu). 

Nguyên nhân của hoại tử chỏm xương đùi chưa được xác định cụ thể. Đôi khi, di truyền kết hợp với việc lạm dụng rượu, một số loại thuốc và các bệnh khác cũng có thể là yếu tố nguy cơ dẫn đến căn bệnh này.

Hoại tử chỏm xương đùi có nguy hiểm không?

Theo đánh giá từ các chuyên gia, bệnh hoại tử chỏm xương đùi không chỉ nguy hiểm, mà là đặc biệt nguy hiểm. Nếu không được phát hiện và chữa trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng sau:

• Thoái hóa khớp háng

Khi bị hoại tử chỏm xương đùi, tế bào xương dưới sụn sẽ không được cung cấp máu nuôi, nên sẽ chết và tiêu biến dần, gây ra hiện tượng xẹp xương. Xương dưới sụn bị xẹp khiến lớp sụn bao quanh chỏm xương đùi bị biến dạng, không đảm bảo được cấu trúc và chức năng của khớp háng, dẫn đến thoái hóa khớp háng. 

Tiêu chỏm xương đùi có thể dẫn đến thoái hóa khớp háng

• Tàn phế

Ở giai đoạn cuối của hoại tử chỏm xương đùi, tổ chức xương và sụn bị hoại tử tạo thành ổ khuyết lớn, làm lún sụn chỏm xương đùi. Lúc này, người bệnh không còn đáp ứng thuốc điều trị và gần như mất hoàn toàn chức năng của khớp háng, thậm chí tàn phế. Giải pháp duy nhất có thể giúp phục hồi khả năng vận động cho người bệnh đó là thay khớp háng toàn phần. 

Tìm hiểu thêm: Thoái hóa khớp háng - dấu hiệu, nguyên nhân và cách điều trị

Hoại tử chỏm xương đùi có chữa khỏi không?

Hoại tử chỏm xương đùi không thể chữa trị dứt điểm bởi đây là bệnh lý vô cùng phức tạp. Thông thường, bác sĩ sẽ dùng thuốc (điều trị nội khoa) hoặc vật lý trị liệu để kiểm soát tiến triển của bệnh. 

Tuy nhiên, các phương pháp này không tác động được nhiều và không thể chữa khỏi bệnh, ngay cả khi tiêu chỏm xương đùi được phát hiện sớm. Chưa kể, việc sử dụng thuốc kéo dài có thể gây ra một số tác dụng phụ như loét dạ dày, chướng bụng, tích nước, mòn xương.... 

Chẩn đoán hoại tử chỏm xương đùi

Bệnh hoại tử chỏm xương đùi không có triệu chứng đặc trưng, chủ yếu là cơn đau lan tỏa từ phần bẹn đến bàn chân. Vậy nên, để xác định chính xác sự tồn tại của căn bệnh này, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám kỹ càng. 

1. Chẩn đoán lâm sàng 

Trước tiên, bác sĩ sẽ quan sát xung quanh vị trí ảnh hưởng của cơn đau xem có biểu hiện gì bất thường. Tiếp theo, bác sĩ sẽ dùng tay ấn vào khớp háng để kiểm tra phản ứng đau của người bệnh. Sau đó, bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân di chuyển khớp háng thông qua hoạt động dạng, khép hoặc xoay tròn để đánh giá phạm vi chuyển động.

2. Chẩn đoán cận lâm sàng

Chẩn đoán cận lâm sàng thông qua các xét nghiệm hình ảnh giúp bác sĩ biết được nguồn gốc của cơn đau và mức độ hoại tử chỏm xương đùi nặng hay nhẹ. Những xét nghiệm hình ảnh được ứng dụng rộng rãi hiện nay bao gồm:

• Chụp X-quang: Hình ảnh X-quang cho thấy những thay đổi ở chỏm xương đùi như xẹp lún, khuyết, mất một phần hoặc toàn bộ đầu chỏm. Kỹ thuật này chỉ phù hợp với giai đoạn sau của hoại tử vô mạch, còn ở giai đoạn đầu của bệnh, chụp X-quang thường không phát hiện được bất kỳ vấn đề nào.

• Chụp MRI và CT: Hai kỹ thuật này tạo ra hình ảnh chi tiết hơn X-quang nên có thể cho thấy những thay đổi sớm ở chỏm xương đùi. Nhờ đó, bác sĩ có đủ cơ sở để kết luận bệnh tiêu chỏm xương đùi ngay từ giai đoạn khởi phát.

• Quét xương: Một lượng nhỏ chất phóng xạ được tiêm vào tĩnh mạch, rồi di chuyển đến các phần xương bị tổn thương. Những tế bào xương hư tổn sẽ hiển thị như điểm sáng trên tấm hình ảnh giúp bác sĩ khoanh vùng được vị trí cũng mức độ hoại tử xương.

Bác sĩ sẽ kết hợp kết quả chẩn đoán lâm sàng, cận lâm sàng và các thông tin liên quan như tuổi tác, tiền sử chấn thương khớp háng, thói quen uống rượu bia, tiền sử bệnh lý… để đưa ra kết luận cuối cùng. Từ đó, đưa ra hướng điều trị phù hợp với tình trạng sức khỏe cũng như giai đoạn tiến triển của bệnh hoại tử chỏm xương đùi.

Phương pháp điều trị hoại tử chỏm xương đùi

Điều trị nội khoa là phương pháp trọng tâm trong phác đồ chữa bệnh tiêu chỏm xương đùi nhằm kiểm soát mức độ hoại tử, bảo tồn tối đa cấu trúc khớp háng. Tuy nhiên, dùng thuốc gần như chỉ có tác dụng ở giai đoạn đầu, còn giai đoạn sau đó, khi bệnh chuyển nặng, phẫu thuật là điều bệnh nhân bị hoại tử chỏm xương đùi khó tránh khỏi. 

1. Điều trị nội khoa

Trong giai đoạn đầu của bệnh hoại tử vô mạch, một số loại thuốc có thể giúp giảm bớt các triệu chứng, chẳng hạn:

• Thuốc giảm đau, chống viêm không Steroid (NSAIDs): Loại thuốc này sẽ giúp giảm nhẹ cảm giác đau cho người bệnh. Đối với trường hợp dùng NSAID liều cao cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

• Thuốc điều trị loãng xương: Mặc dù hiệu quả mang lại chưa rõ rệt, những thuốc điều trị loãng xương được cho là có thể góp phần làm chậm sự tiến triển của bệnh hoại tử chỏm xương đùi.

• Thuốc giảm cholesterol: Giảm lượng cholesterol trong máu giúp ngăn ngừa tắc nghẽn mạch, tăng cường cung cấp máu tới chỏm xương đùi sẽ kiểm soát tốt hơn số lượng tế bào xương bị hoại tử. 

• Thuốc làm giãn mạch máu: Tăng độ giãn mạch cũng có thể làm tăng lưu lượng máu đến chỏm xương đùi, hỗ trợ cải thiện tình trạng của bệnh.

• Chất làm loãng máu: Mục đích dùng chất làm loãng máu là để ngăn ngừa cục máu đông hình thành trong mạch, thúc đẩy dòng máu tới nuôi xương chỏm xương đùi.

Điều trị nội khoa giúp làm giảm nhẹ triệu chứng của hoại tử chỏm xương đùi

2. Điều trị ngoại khoa

Do các triệu chứng không được phát hiện sớm, thế nên hầu hết người bị hoại tử chỏm xương đùi đến bệnh điều trị khi chỏm xương đùi đã bị hư hỏng nặng. Tùy vào tình trạng cụ thể của mỗi bệnh nhân, bác sĩ sẽ đưa ra 1 trong các giải pháp phẫu thuật sau:

• Giải ép

Bác sĩ sẽ tiến hành loại bỏ một phần của lớp xương bên trong. Bên cạnh việc giảm đau, việc tạo ra không gian bên trong xương sẽ kích hoạt sản sinh mô xương khỏe mạnh và các mạch máu mới.

• Ghép xương

Thủ thuật này có thể giúp củng cố vùng xương bị ảnh hưởng bởi chứng hoại tử. Phần xương dùng để ghép là một phần xương khỏe mạnh được lấy từ một phần khác của cơ thể.

• Tạo hình xương

Tại vị trí khớp chịu trọng lực, bác sĩ lấy cắt lấy một mẩu xương hình nêm phía trên hoặc phía dưới để giúp giảm gánh nặng cho chỏm xương đùi. Tạo hình xương giúp người bệnh trì hoãn hoặc tránh được nguy cơ thay khớp háng.

• Thay khớp

Nếu chỏm xương đùi bị xẹp làm mất chức năng của khớp háng, bác sĩ buộc phải tiến hành phẫu thuật thay khớp nhân tạo (bằng nhựa hoặc kim loại) để thế cho các bộ phận bị hư hỏng của khớp háng. Dựa vào mức độ tổn thương của khớp háng, bác sĩ sẽ chỉ định thay một phần hoặc toàn bộ khớp. 

Tìm hiểu thêm: Phẫu thuật thay khớp háng nhân tạo là gì?

• Cấy tế bào gốc

Phẫu thuật chọc hút và cô đặc tủy xương là giải pháp điều trị hoại tử chỏm xương đùi trong giai đoạn đầu khá mới mẻ. Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ sẽ loại bỏ một mẫu xương đùi đã chết, rồi cấy vào đó các tế bào gốc lấy từ tủy xương, giúp kích thích xương mới phát triển. 

3. Điều trị hỗ trợ

Song song với giải pháp điều trị nội khoa, bác sĩ khuyến khích người bệnh áp dụng thêm một số cách điều trị hỗ trợ, tăng cường sức khỏe khớp xương như: 

• Nghỉ ngơi: Hạn chế hoạt động thể chất hoặc sử dụng nạng trong vài tháng để giảm tác động ngoại lực cũng như áp lực trọng lượng lên khớp háng, giúp làm chậm quá trình tiêu chỏm xương đùi.

• Vật lý trị liệu: Các bài tập do bác sĩ vật lý trị liệu hướng dẫn có thể làm tăng sức mạnh và cải thiện phạm vi chuyển động của khớp háng.

• Kích thích điện: Dưới tác dụng của dòng điện, cơ thể sẽ gia tăng sản sinh xương mới để thay thế xương bị tổn thương. Bác sĩ thường gắn điện cực trên da để kích thích trực tiếp vào vùng bị tổn thương.

• Bổ sung dưỡng chất tái tạo sụn khớp

Cách phòng ngừa hoại tử chỏm xương đùi

Nguyên nhân khiến chỏm xương đùi bị hoại tử vô cùng phức tạp, thế nên không có cách nào để kiểm soát hoàn toàn. Để giảm thiểu nguy cơ hoại tử chỏm xương đùi và cải thiện sức khỏe khớp háng nói chung, mọi người cần lưu ý một số vấn đề như: 

• Hạn chế rượu bia: Uống nhiều rượu bia là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu làm khởi phát và tiến triển căn bệnh này. Hạn chế hoặc nói không với đồ uống có cồn sẽ 

• Kiểm soát lượng cholesterol trong máu: Xây dựng chế độ ăn uống và tập luyện khoa học để kiểm soát nồng độ cholesterol trong máu. Điều này sẽ ngăn hình thành mảng xơ vữa, duy trì dòng máu đến nuôi dưỡng chỏm xương đùi.

• Cẩn thận khi sử dụng Steroid: Tổn thương chỏm xương đùi sẽ trở nên tồi tệ hơn khi dùng Steroid liều cao lặp đi lặp lại. Nếu buộc phải dùng Steroid, nên tuân thủ theo đúng liều lượng chỉ định từ bác sĩ.

• Bỏ hút thuốc lá: Hút thuốc cũng làm hẹp kích thước các mạch máu, khiến lưu lượng máu đến xương suy giảm. Hãy bỏ thuốc lá càng sớm càng tốt để bảo vệ chỏm xương đùi cũng như hệ thống xương khớp của cơ thể.

• Chăm sóc khớp xương từ sớm: Chủ động chăm sóc xương khớp bằng sản phẩm chuyên biệt như JEX thế hệ mới để tăng sức mạnh cho chỏm xương đùi cũng như củng cố độ vững chắc của khớp háng.

Mọi căn bệnh xương khớp, kể cả hoại tử chỏm xương đùi sẽ được kiểm soát tốt hơn khi được phát hiện sớm. Chính vì vậy, mọi người nên thăm khám xương khớp định kỳ để phòng ngừa và chữa trị tiêu chỏm xương đùi hiệu quả nhất.